Atik pibliye an kreyòl pou sansibilize Ayisyen sou kesyon anviwònman-an |
||
Ki sa devlopman dirab-la ye?
| Ki sa devlòpman
dirab la ye ? Depi kèlke tan,
genyen yon nouvo mo ki antre nan vokabilè tout moun. Mo sa-a se devlòpman
dirab. Sa pa gen lontan yo te abitye nou ak yon chema pou pale de devlopman
peyi yo. Peyi yo ki rich anpil e ki gen anpil gran
manjè lakay yo, yo rele yo peyi devlope, nan liy sa-a ou jwenn peyi tankou Etazini, Lafrans, Langletè,
Lalmay… Apre sa, yo di gen peyi ki ape fè yon jefò, yo te rele yo peyi kape devlope, ou
gen Lakore, Lajantin, Brezil, Taywann…
Epi pou fini, peyi ki pi pòv yo, peyi ki ape tann lapli tonbe
pou fè mayi pouse, yo te rele yo peyi soudevlope, nan kolòn sa-a, ou te ka jwenn Afganistan, Congo, Guatemala,
Ayiti ladann tou… Ayisyen yo menm, yo te retire kò yo nan chema sa-a, puiske yo
toujou di Ayiti se yon peyi kape anvlope. Mape di nou an pasan, peyi yo kite nan
sistèm sosyalis-la pate gen plas nan chema sa-a, puiske yo pa te rantre nan
kritè gran ekonomis yo an oksidan. Se te ekonomi planifye yo te genyen. Pa te
gen mache kote òf ak demand te fè la lwa. Depi prè de 30
lane, yo parèt ak yon lòt lide ki rele devlopman dirab. Nou di yon lide, men se
yon reyalite ki enpoze lide sa-a. Lòm vin konstate, si yo pa chanje jan yape
viv la-a, yo prale tou dwat nan dèstriksyon pròp tèt yo. Se konsa apre plisyè
reflèksyon, yo abouti a yon altènativ ki mande yo pou yo wè bagay yo yon lòt
jan. Se konsa Nasyon Zini soti yon rapò nan lane 1987 ki te rele rapò
Brundtland. Rapò sa-a te di, solisyon-an se DEVLÒPMAN
DIRAB. Rapò sa-a, tou defini sa
yo rele devlòpman dirab e li di devlòpman dirab-la : se yon devlopman ki dwe reponn a bezwen jenerasyon kap
viv kounou yè-a e ki tou pa mete an danje bezwen lòt jenerasyon kap vini apre
yo-a. Rapò sa-a tou di yo,
fòk devlopman kraze brize sa-a ki la kounou yè-a, fini. Fòk yo kontrole apeti gran manjè yo.
Fòk yo wè bagay yo yon lòt jan, fòk gen jistis, fòk gen egalite, fòk gen
fratènite, fòk gen solidarite, fòk gen rèspè, fòk gen pataj... Pou tout sa yo
kapab fèt, fòk devlopman ekonomik ak
devlopman sosyal ak pwotèksyon anviwònman-an mache ansanb. Devlopman dirab la, sa vle di se tout swit pou nou aji. Gouvènman-an ak sosyete sivil la, antrepriz yo dwe kole tèt pou yo mete an prensip tout sa ki nesesè tout swit pou sove planèt nou-an. Konbat la povrete, sa trè enpòtan pou yon bon anviwònman. Devlopman dirab la vle di pou yo repanse rapò antre moun. Pou gen rapò ki pi imen. Pou yo repanse rapò antre moun ak la nati. Fòk tout moun gen yon sousi pou pwoteje anviwònman-an. Lè nou gade ekosistèm yo entak sa pwoteje sante tout moun e li pa mete an danje okenn kominote kote gen moun. Devlopman dirab la vle di la jistis pou tout moun, fanm tankou gason, tout peyi sou menm pye degalite, tout nasyon sou menm pye degalite, tout pèp sou menm pye degalite. An plis fòk ekonomi-an prospè, la syans dwe fè anpil rechèch e teknoloji-a dwe devlope non pa pou kreye pwofi men pou kreye plis richès pou tout moun kapab viv byen. An Nayiti, devlopman dirab-la ouvri yon pòt pou nou kapab wè ki kote nou dwe ale. Nou pa bezwen gen anpil gwo endistri, ni gwo otorout pou pèmèt tròp otomobil ap polye lè-a. Nou kapab devlope agrikilti nou pou nou jwenn manje pou tout Ayisyen kapab manje e pou vann tou aletranje. Nou kapab devlope yon endistri agrikòl ki reponn a bezwen nou e nou kapab expòte si nou gen anpil. Jodi-a, nou menm Ayisyen si nou aplike prensip devlopman dirab la, nou kapab devlope peyi nou kòrèkteman. Tout Ayisyen ap kapab viv byen nan peyi yo e yo ap renmen peyi yo. Marc Sévère 24 Mai 2009 Par Marc Sévère
| 24 mai 2009 |